Waterbeheer in Friesland
Friesland is een echte waterprovincie. Met zijn uitgestrekte meren, talloze vaarten, het IJsselmeer en de Waddenzee speelt water hier een hoofdrol. Maar het water vormt niet alleen een bron van handel, visserij, recreatie en natuur; het brengt ook risico’s met zich mee. Zonder goed beheer zouden grote delen van Friesland regelmatig onder water staan. Al eeuwenlang zoeken de Friezen naar manieren om zich te beschermen én het water in hun voordeel te gebruiken.
Van terpen naar dijken en waterschappen
De eerste bewoners van het Friese kustgebied vestigden zich op kunstmatige heuvels: terpen. Deze hoogten boden bescherming tegen de getijden en stormvloeden. Vanaf de middeleeuwen gingen dorpen en kloosters samen dijken aanleggen om grotere stukken land te beschermen. Dit vereiste samenwerking en leidde tot het ontstaan van de eerste waterschappen. Zij zorgden voor onderhoud van dijken, sluizen en afwateringskanalen. Dit waren de eerste democratische bestuursvormen van ons land: boeren en landeigenaren beslisten samen over het waterbeheer, omdat hun gezamenlijke veiligheid ervan afhing.
Lees hier meer over het ontstaan van de terpen in Friesland.
Droogmalen en inpolderen
Vanaf de zestiende eeuw werd het waterbeheer steeds technischer. Met windmolens werden polders drooggemalen en kon vruchtbaar land worden gewonnen. In Friesland zijn verschillende meren en moerassen in de loop der tijd omgevormd tot landbouwgrond, zoals de Wymerts en delen van de Middelzee. Deze ingrepen veranderden het landschap ingrijpend en vergrootten de landbouwmogelijkheden.
Een bijzonder hoogtepunt in het Friese waterbeheer is het Ir. D.F. Woudagemaal in Lemmer. Een belangrijke schakel tussen het traditionele en het moderne waterbeheer in Friesland. Dit stoomgemaal uit 1920 is het grootste nog werkende stoomgemaal ter wereld en staat op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Het werd gebouwd om het overtollige water uit de Friese boezem naar het IJsselmeer te pompen en doet dat, ruim honderd jaar later, nog steeds wanneer dat nodig is.
Waterbeheer in de moderne tijd
Tegenwoordig spelen gemalen een centrale rol in het Friese waterbeheer. Elektrische en dieselgemalen hebben de windmolens vervangen en maken het mogelijk om waterpeilen heel precies te regelen. Dit is niet alleen van belang voor droge voeten, maar ook voor de landbouw, natuur en bebouwing.
Daarnaast beschermt Friesland zich met sterke zeedijken tegen de Waddenzee en het IJsselmeer. Grote projecten, zoals de Afsluitdijk (1932) en de kustversterkingen bij Harlingen en de Afsluitdijk, laten zien hoe belangrijk de strijd tegen het water is gebleven.
Nieuwe uitdagingen
Het klimaat verandert, en dat maakt waterbeheer complexer. Enerzijds zorgen hevige regenbuien voor een grotere kans op wateroverlast, anderzijds leiden droge zomers tot een tekort aan zoet water. Tegelijkertijd neemt in de Friese kustgebieden de verzilting van het grondwater toe: zout zeewater dringt steeds verder het land binnen door de stijgende zeespiegel en langere droge perioden. Dit vormt een bedreiging voor landbouwgewassen die juist zoet water nodig hebben.
Om hierop in te spelen, werkt het waterschap Wetterskip Fryslân samen met boeren, onderzoekers en natuurbeheerders. Er wordt geëxperimenteerd met nieuwe teelten die beter bestand zijn tegen zout, maar ook met manieren om zoet water langer vast te houden in de bodem en in sloten. Daarnaast worden kwelders hersteld en waterbergingsgebieden aangelegd om het landschap weerbaarder te maken. Zo blijft Friesland ook in de toekomst een veilig en leefbaar land, waar water zowel vriend als vijand is — en waar samenwerking de sleutel vormt tot succes.
